گزارش دوازدهمین نشست آدینه های ایران شناسی در سازمان نظام مهندسی

1 شهریور 98 ساعت 5 بعدازظهر،کرج ، عنوان نشست: « دورۀ مغول و ایلخانی»

سخنرانان: دکترحمیدکرمی¬پور«تغییر و تداوم جامعۀ ایران در دوران مغول و ایلخانی»،

دکتر کورش فتحی«حملۀ مغول : علل ، آثار و نتایج»،

آقای مهرداد لطیفی «تبارشناسی چنگیزخان»،

اجرای بانو دکتر مرجان تاجی، فیلم برداری رامین محمدی،

عکاسی کورش احمدی، انتخاب و نمایش فیلم آرمان ذهبی.

بانو تاجی با خواندن غزلی از دکتر شفیعی کدکنی و خوشامدگویی، برنامه را آغاز کردند. سپس آقای مهرداد لطیفی ضمن نمایش تصاویر، گزارشی از تبار چنگیز ارائه دادند: چنگیز به معنای« سخت » است. پدر چنگیز نام « تموچین» یا دشمن از پا درآمده را بر نوزادش نهاد. « هنتی » در صحرای گبی مغولستان، زادگاه تموچین در قرن 12 م بود. وی همسران متعددی داشت اما « بورته فوجین » و «کنجا خاتون» همسر اول و دوم او به ویژه درتعیین جانشینانش، جایگاه مهمی ایفا کردند. او که از کودکی فنون سوارکاری و تیراندازی را همچون دیگر مغولان آموخته بود به آب و هوای خشک و نامساعد سرزمینش به اندازۀ خشونت آن عادت داشت و در نوجوانی یکی از سه برادرش را به قتل رساند. وی در جوانی توانست با متحد کردن قبایل مغول و تسخیر چین شمالی، مردمش را به ثروت و قدرت غیر قابل تصوری برساند. جوچی پسرش پیش از موعد مرد و اوکتای قاآن پسر دیگرش جانشین وی شد. فرزندان و نوادگان وی (9 ایلخان مغول) پس ازتصرف ایران تا بخشهایی از اروپا پیش رفتند. ازجمله: هولاکو، اباقاخان، غازان خان، اولجایتو و ابوسعید بهادر.

دکتر کرمی پور، در آغاز با طرح چند سؤال(چرا هویت عوض میشود؟ چطور ادیان ایران زمین تغییر کرده است؟) نوع نگرش و پیگیری پژوهشهای تاریخی ، فرمودند که تاریخ یک فرایند است و همواره بایستی به سرچشمه ها مراجعه کرد. ایشان با ملاحظاتی دربارۀ جامعۀ ایران در دورۀ مغول ، عنوان سخنرانی خود را در واقع «رابطۀ ذهن مورخ با واقعیت» بیان کردند و اینکه به عقیدۀ برخی چیزی به نام واقعیت عینی وجود ندارد و ما تا حدی میتوانیم به واقعیت نزدیک شویم. از همینجا، دیدگاه¬های متفاوت تاریخ نویسانی چون طبری که فقیه و مفسر قرآن است و با قداست به تاریخ می نگرد(تهمت¬هایی که به بابک خرمدین میزند) یا کتاب منهاج السراج ، مغولها را ملعون و مخالفین آنها را شهید میداند و عطاملک جوینی که دورۀ مغول را از جنبه¬های روشهای سیاسی حکومت ایشان ، مطرح میکند و مثلا قتل عام برخی شهرها را به دلیل نپذیرفتن تابعیت مغول یا عمل نکردن به وعده¬های خود ، اجتناب ناپذیر میداند. ذهن مورخ نسبت به رویداد تاریخی ، گزینشی عمل میکند (نوعی بِده بستانِ رفت و برگشتی گادامری) و از اینرو چون مغولها مسلمان نبودند و هرگز ایرانی هم نشدند، در منابع تاریخی (اغلب روایت دست اول از واقعیت هم نیستند) دیدگاههای متفاوت و جانب¬گرایانه وجود دارد. منابع اصلی تاریخی در دورۀ اول مغول نخست جهانگشای جوینی (فلسفۀ قدرت و مشروعیت)، سپس جامع التواریخ (از خواجه رشیدالدین فضل¬الله همدانی) و سوم تاریخ وصاف الحضره (از شرف الدین عبدالله شیرازی) است؛ که این دو اثر و همچنین کتاب طبقات ناصری از منهاج السراج توصیفی و تا حدی تحلیلی هستند. از مورخین غربی« بارتولد » نکات مثبت حملۀ مغول مثل مهاجرت از شرق به غرب و بازشدن افق فکری از چین تا لهستان و « پترشفسکی » نکات منفی مثل آسیب شدید به کشاورزی را خاطر نشان می کنند. نکات مثبت دیگر در این باره : اهمیت دادن به برخی صنایع مثل فلزکاری در شهری مثل تبریز (افول شهرهای شرقی و تقویت شهرهای غربی)، تسامح و آسان¬گیری آنان در انتخاب دین باعث رونقِ شیعی¬گری در ایران شد. رونق تاریخ¬نویسی ، رونق نگارگری ، تاحدی قدرت یافتن و آزادی زنان و برچیده شدن خلافت عباسی. در پایان ایشان تأکید کردند که مطالعات بین رشته¬ای (علوم اجتماعی ، علوم سیاسی) برای درک بهتر از واقعیت تاریخی ضرورت دارد و اینکه به نظر یونگ که به ناخودآگاه جمعی معتقد است ؛ حملۀ مغول در ذهن ما جا باز کرده حتی شاید در حد اغراق آمیز. مفاهیم علوم انسانی امروزه تاحدی تغییر کرده؛ مفاهیمی مثل تاریخ ، آزادی. منطق تغییر(رابطۀ علت و معلولی) در نگاه طولی فایده ندارد و بایستی نگاه عرضی هم داشت مثل تقویت شیعه در دورۀ مغول.

پس از پخش فیلمی کوتاه از زندگی چنگیز دکتر کورش فتحی سخنان خود را با اشاراتی به فیلم آغاز کردند که اطلاق صفت « وحشی » برای چنگیز درست نیست زیرا وی با هوش سرشار خود و تاکتیکهای جنگی زیرکانه از جمله تضعیف روانی دشمن در حمله به شهرها ، استفاده از سپر انسانی توانست 31 میلیون کیلومتر مربع از جهان را تصرف کند و این میتواند نتیجۀ طبیعت خشنِ سرد و خشک مغولستان و نوع تغذیۀ آنها باشد.